Najczęstsze wady wymowy u dzieci

O wadach wymowy mówimy wtedy, gdy odbiega ona od fonetycznej normy ogólnie przyjętej w danym języku. Innymi słowy, wady wymowy czyli dyslalia, to nieprawidłowa artykulacja poszczególnych głosek języka polskiego. W zależności od tego, która z głosek nie jest wymawiana prawidłowo, w dyslalii możemy wyróżnić:

1. Sygmatyzm (seplenienie) – nieprawidłowa wymowa głosek dentalizowanych (ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż). Sygmatyzm możemy podzielić na:

• sygmatyzm właściwy – zniekształcona, zdeformowana realizacja wyżej wymienionych głosek – dziecko tworzy dźwięk nieistniejący w systemie fonetycznym języka polskiego. Najczęściej spotykanymi u dzieci formami sygmatyzmu właściwego są: sygmatyzm interdentalny (międzyzębowy) charakteryzujący się wymową wymienionych głosek z językiem wsuniętym pomiędzy zęby oraz sygmatyzm boczny polegający na wymowie wymienionych głosek z niesymetrycznie ułożonym językiem, przy czym powietrze zamiast przodem wypływa bokiem jamy ustnej.
• parasygmatyzm – zastępowanie wyżej wymienionych głosek innymi głoskami dentalizowanymi np. głoski sz, ż, cz, dż wymawiane jako głoski s, z, c, dz.
• mogisygmatyzm – brak realizacji głosek dentalizowanych, głoski detalizowane są pomijane w wymowie dziecka np. zamiast zupa dziecko mówi

2. Rotacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski r. Wyróżniamy:

• rotacyzm właściwy – zniekształcona, zdeformowana wymowa głoski r. Najczęściej mamy do czynienia z rotacyzmem języczkowym (zamiast czubka języka drga języczek na końcu podniebienia miękkiego), rotacyzmem gardłowym (tzw. r francuskie), rotacyzmem wargowym (drgania przenoszą się na wargi), rotacyzmem międzyzębowym (drga język pomiędzy wargami).
• pararotacyzm – zastępowanie głoski r innymi głoskami istniejącymi w języku polskim np. j, ł, l.
• mogirotacyzm – pomijanie w wymowie głoski r np. zamiast ryba dziecko mówi

3. Kappacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski k:

• kappacyzm właściwy – zniekształcona, zdeformowana wymowa głoski k.
• parakappacyzm – zastępowanie głoski k innymi głoskami prawidłowymi, najczęściej głoską t.
• mogikappacyzm – pomijanie w wymowie głoski k.

4. Gammacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski g:

• gammacyzm właściwy – zniekształcona, zdeformowana wymowa głoski g.
• paragammacyzm – zastępowanie głoski g inną prawidłową głoską, najczęściej głoską d.
• mogigammacyzm – pomijanie w wymowie głoski g.

5. Lambdacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski l. Wyróżniamy:

• lambdacyzm właściwy – zniekształcona, zdeformowana wymowa głoski l np. lambdacyzm interdentalny (międzyzębowy), w którym głoska l wymawiana jest z językiem wsuniętym między zęby.
• paralambdacyzm – zastępowanie głoski l inną głoską istniejącą w systemie fonetycznym języka polskiego, najczęściej j, ł.
• mogilambdacyzm – pomijanie w wymowie głoski l.

6. Mowa bezdźwięczna – to zaburzenie dotyczące realizacji głosek dźwięcznych - głoski dźwięczne wymawiane są jako ich bezdźwięczne odpowiedniki np. głoska b jako p, głoska z jako s, głoska g jako k. Opisywana wada wymowy może prowadzić do znacznego zniekształcenia fonetycznej budowy wyrazów, nawet do zmiany ich znaczenia (np. zamiast domek – Tomek, zamiast lada – lata) ponieważ korelacja dźwięczności w języku polskim dotyczy aż trzynastu par opozycyjnych. Wyróżniamy:

• mowę bezdźwięczną całkowitą, kiedy ubezdźwięcznieniu ulega cała korelacja dźwięczności lub
• mowę bezdźwięczną częściową, gdy dotyczy tylko niektórych par opozycyjnych, najczęściej głosek szczelinowych.

7. Nosowanie (rynolalia) – to zaburzenie wymowy polegające na realizacji głosek nosowych jak głoski ustne i odwrotnie, kiedy głoski ustne realizowane są z rezonansem nosowym. Wyróżniamy:

• nosowanie otwarte, w którym na skutek zakłócenia prawidłowego funkcjonowania podniebienia miękkiego, powietrze przy wymowie głosek ustnych wydostaje się przez jamę nosową, nadając im charakterystyczne nosowe brzmienie oraz
• nosowanie zamknięte polegające na zablokowaniu przepływu powietrza przez jamę nosową i wówczas głoski nosowe brzmią jak ustne.

Opracowała: Natalia Sieniuć (logopeda) na postawie:

1. Demel „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola", WSiP 1978
2. Cieszyńska „Metody wywoływania głosek”, Wydawnictwo Metody Krakowskiej 2012